ارزیابی پایداری محیط زیست محدوده حریم شهر بیرجند با استفاده از مدل تاپسیس و سیستم اطلاعات جغرافیایی

با گسترش پدیده شهرنشینی و افزایش جمعیت در شهرها، شهر گسترش یافته و به تبع آن مشکلات محیط‏زیستی نیز روز به روز افزایش یافته است. هر بزرگ شهر به دلایلی که تماماً به اندازه و حد گسترش شهر مربوط می شود، از دو بخش عمده تشکیل شده است: یک بخش که در برگیرنده سطح مقرر و قانونی بزرگ شهر در هر مقطع زمانی است و بخش دیگر هاله‏ای به دورآن است، تا شهر را از یک سو از گزند توسعه‏ها و پیشروی های ناخواسته شهری محافظت کند و از سوی دیگر به عنوان مفری برای جمعیت ساکن در بزرگ شهر به حساب آید. حریم مناطق مختلف شهری می تواند بر ساماندهی فضایی کالبدی منطقه تاثیرگذار باشد و اصلاح حریم شهری بر کیفیت ساکنان منطقه موثر بوده و می تواند موجب حفاظت زمین های مرغوب کشاورزی شود. در این تحقیق از پارامترهای تأثیرگذار بر کیفیت محیط‏زیست حریم شهر بیرجند برای توسعه فیزیکی حریم، شامل روستاهای پرجمعیت واقع در حریم شهر، جاده‏های اصلی، کاربری اراضی، فرودگاه، محدوده خدماتی شهر، خطوط اصلی انتقال نیرو، مناطق پرخطر (کوره‏های آجرپزی، انبار سوخت، لندفیل، کارخانه آسفالت‏سازی)، منابع آب شرب، مخاطرات طبیعی (گسل و مسیل)، زمین‏شناسی و شیب منطقه استفاده شده است. سپس به ارزیابی محیط‏زیست حریم شهر بیرجند با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و تکنیک تاپسیس پرداخته شده است. در این مطالعه برای نخستین بار در ایران به ارزیابی پایداری محیط‏زیستی حریم شهر، به روش میانگین‏گیری فاصله از هر پارامتر محیط‏زیستی پرداخته شده است. به این ترتیب که از نقشه زون‏بندی قابلیت اراضی بعنوان نقشه پایه استفاده شده و میانگین فاصله از هر پارامتر، داخل هر زون محاسبه شده است. اطلاعات به دست آمده وارد نرم‏افزار تاپسیس شده و در نهایت نتایج نشان داده است که جنوب جغرافیایی محدوده مورد مطالعه، دارای توان بالا به لحاظ استانداردهای محیط‏زیستی برای گسترش حریم شهر می‏باشد و با توجه به وسعت این منطقه (6/782 هکتار) و زمین مورد نیاز برای برطرف کردن نیازهای محیط‏زیستی جمعیت 50 سال آینده (63264/2731 هکتار)، این منطقه جوابگوی نیازهای محیط‏زیستی جمعیت 50 سال آینده نخواهد بود. نتایج این تحقیق می‏تواند در برنامه‏ریزی جهت توسعه پایدار حریم شهر بیرجند به لحاظ استانداردهای محیط‏زیستی مورد استفاده قرار گیرد.